با توجه به این موضوع که مجازات حبس دارای آثار مخرب فراوانی است، قانون‌گذار در سال ۱۳۹۹ تصمیم گرفت در خصوص برخی جرایم، مجازات‌هایی را جایگزین مجازات حبس بنماید. اعمال مجازات جایگزین حبس توسط دادگاه در برخی موارد اجباری و برخی موارد اختیاری است. در این نوشتار در رابطه با شرایط اعمال مجازات جایگزین حبس و انواع آن اطلاعات مفید و کاربردی را در اختیار شما قرار خواهیم داد. توصیه می‌شود این نوشتار را مطالعه کنید.
مجازات جایگزین حبس چیست؟
مطابق با ماده ۶۸ قانون آیین دادرسی کیفری «مجازاتهای جایگزین حبس عبارت از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است که در صورت گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف با ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن، آثار ناشی از جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت و سابقه مجرم، وضعیت بزه دیده و سایر اوضاع و احوال، تعیین و اجرا می‌شود».
اعمال مجازات جایگزین حبس توسط دادگاه به جای مجازات حبس، در برخی موارد الزامی و در برخی موارد اختیاری است. لازم به ذکر است دادگاه می‌‌تواند در موارد اعمال مجازات جایگزین حبس، با در نظر گرفتن وضعیت محکوم و همچنین جرم ارتکابی، محکوم را به یک یا چند مورد از مجازات تبعی و مجازات تکمیلی محکوم نماید. البته باید به این نکته نیز توجه نمود که مدت این مجازات نباید بیش از دو سال باشد.
موارد اجباری اعمال مجازات جایگزین حبس
در رابطه با برخی جرایم دادگاه مکلف است مجازات حبس جرم را به مجازات جایگزین حبس تبدیل نماید. این موارد عبارت‌اند از:
الف- در جرایمی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها سه ماه حبس است، اعمال مجازات جایگزین حبس اجباری است؛
ب- در صورتی که پس از تخفیف مجازات، دادگاه حکم به حبس کمتر از ۹۱ روز صادر نماید، اعمال مجازات جایگزین حبس الزامی است؛
ج- در جرایم غیر عمدی با مجازات به حبس ۲ سال یا کمتر؛
د- در جرایمی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها نود و یک روز تا شش ماه حبس است، مجازات حبس مرتکب به مجازات جایگزین حبس تبدیل می‌شود مگر آن که مرتکب به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری مؤثر به شرح زیر باشد و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد:
۱- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه؛
۲- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به جزای نقدی بیش از ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/ ۱۰) ریال؛
۳- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به شلاق تعزیری؛
۴- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه
۵- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حد؛
۶- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به قصاص؛
۷- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به پرداخت بیش از یک پنجم دیه.
موارد اختیاری اعمال مجازات جایگزین حبس
قانون‌گذار در رابطه با مجازات برخی از جرایم، این اختیار را به دادگاه اعطا کرده است که تا در صورت احراز شرایطی، مجازات حبس آن جرایم را به یکی از انواع مجازاتهای جایگزین حبس تبدیل نماید. این جرایم عبارت‌اند از:
الف- در جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها بیش از شش ماه تا یک سال است مگر این که مرتکب به دلیل ارتکاب جرم عمدی دارای سابقه محکومیت کیفری مؤثر به شرح زیر باشد و از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد که در این صورت اعمال مجازات جایگزین حبس ممنوع است:
۱- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس تا شش ماه؛
۲- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به جزای نقدی بیش از ده میلیون (۰۰۰/۰۰۰/ ۱۰) ریال؛
۳- بیش از یک فقره سابقه محکومیت قطعی به شلاق تعزیری؛
۴- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حبس بیش از شش ماه
۵- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به حد؛
۶- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به قصاص؛
۷- یک فقره سابقه محکومیت قطعی به پرداخت بیش از یک پنجم دیه.
ب- در جرایم غیر عمدی که مجازات آن‌ها حبس بیش از دو سال است.
لازم به ذکر است که اعمال مجازات جایگزین حبس در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور ممنوع است.
شرایط اعمال مجازات جایگزین حبس
در مواردی که اعمال مجازات جایگزین حبس الزامی است، دادگاه می‌بایست بدون هیچ‌گونه پیش شرطی اقدام به تعیین مجازات جایگزین حبس بنماید. اما در مواردی که اعمال این نوع مجازات اختیاری است، دادگاه باید در اعمال مجازات جایگزین حبس موارد زیر را احراز نماید:
الف- گذشت شاکی خصوصی؛
ب- احراز جهات تخفیف: جهات تخفیف عبارت‌اند از:
۱- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی؛
۲- همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان؛
۳- همکاری مؤثر متهم در تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن؛
۴- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم مانند رفتار یا گفتار تحریک‌آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم؛
۵- اعلام متهم قبل از تعقیب؛
۶- اقرار مؤثر متهم در حین تحقیق و رسیدگی؛
۷- ندامت، حسن سابقه متهم؛
۸- وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری؛
۹- تلاش متهم به منظور تخفیف آثار جرم؛
۱۰- اقدام متهم برای جبران زیان ناشی از آن؛
۱۱- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیان‌بار جرم؛
۱۲- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم.
دریافت مشاوره حقوقی
گروه وکلای راهکار با مدیرت وکیل فرشته محمد حسینی و سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری این موسسه می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.
