معمولا در جوامع امروزی زوج‌هایی که نمی‌توانند به هر دلیل صاحب فرزند شوند به فکر قبول سرپرستی کودکان دیگر که بی‌سرپرست هستند می‌افتند که اصطلاحا به این پدیده فرزند خواندگی گفته می‌شود؛ در این مطلب ما را همراهی کنید تا با قانون جدید آن در ایران و ضوابط و شرایط مختلف آن آشنا شوید.
شرایط فرزند خواندگی
قوانین مربوط به فرزند خواندگی ابتدا در سال ۵۳ تصویب شد که تا همین اواخر نیز بر همان اساس عمل می‌شد، امّا با توجه به اینکه هر قانونی ممکن است با توجه به نیازهای روز جامعه تغییر کند، این قانون نیز با تغییراتی مواجه شده است.
در قانون قدیم فقط زوج‌هایی می‌توانستند کودکی را به فرزند خواندگی بپذیرند که اصلا صاحب فرزند نمی‌شدند یا حتما برای این کار باید مقیم ایران می‌بودند که در قانون جدید این مقررات تغییر کرده است.
امّا طبق قانون قدیم کودکانی به فرزند خواندگی داده می‌شدند که اولا والدین یا جد پدری و مادری آنها با وجود تلاش برای یافتن آنها، نامعلوم باقی مانده بودند، دوما والدین یا جد پدری یا مادری آنها در قید حیات نبودند و سوما کودکانی که به موسسات عام‌المنفعه سپرده شدند و تا سه سال والدین یا جد پدری و مادری آنها مراجعه نکرده بودند.
امّا در قانون جدید دو گروه دیگر به این کودکان افزوده شدند: گروه اول بچه‌هایی که سرپرستی آنها بر اساس جکم مرجع صلاحیت‌دار به سازمان بهزیستی سپرده شده و والدین و جد پدری تا دو سال مراجعه نکرده باشند. گروه دوم کودکانی که به موجب همان حکم به سازمان بهزیستی سپرده شده باشند و والدین آنها و جدهای پدری و مادری، صلاحیت نگهداری از آنها را نداشته باشند.
البته شرایط دیگری نیز وجود دارد، مثلا صلاحیت زن و مرد یا دختر مجردی که می‌خواهد حکم سرپرست بگیرد، باید تایید شود، به عنوان مثال، انحراف اخلاقی و محکومیت ناشی از جرائم عمدی نداشته باشند، اعتیاد نداشته باشند، دارای شرایط مالی مناسب باشند و…
قانون فرزند خواندگی
در جوامع همیشه کودکانی هستند که از نعمت داشتن خانواده‌ای سالم و امن و بستری مناسب برای رشد، بی‌بهره می‌مانند و این مسئله ممکن است دلایل مختلفی نظیر طلاق والدین، فوت والدین، اعتیاد و انحراف والدین و… داشته باشد.
در این شرایط دولت موظف است که از این کودکان حمایت کند که برای این کار نهاد بهزیستی در نظر گرفته شده است؛ امّا این نهاد یا مراکز غیر دولتی نمی‌توانند تمام نیازهای کودکان را برطرف کنند و بستری کامل مانند کانون گرم خانواده را برای آنها مهیا سازند، به همین دلیل دولت به این فکر می‌افتد که سرپرستی آنها را به خانواده‌هایی که شرایط مناسبی دارند برای رشد بهتر واگذار کند.
افزایش جمعیت و بالارفتن تعداد کودکان بی‌سرپرست باعث شده تا دولت‌ها قوانین بهتر و شرایط آسان‌تر و در عین حال امن‌تری را برای فرزند خواندگی مهیا کنند.
قانون جدید فرزند خواندگی
باید بدانید که قانون قدیم فقط مختص کودکان بی‌سرپرست بود امّا قانون جدید که در سال ۹۲ بازنگری شده، کودکان بدسرپرست (بچه‌هایی که طبق قانون، والدین یا وصی آنها صلاحیت نگهداری از آنها را ندارد) را هم شامل می‌شود و متاسفانه آمار کودکان بدسرپرست رو به افزایش است. در ادامه تغییرات مهم قانون فرزند خواندگی را بیان می‌کنیم:
- قبلا گرفتن سرپرستی فقط برای خانواده‌های بدون فرزند ممکن بود، امّا اکنون سه اولویت وجود دارد؛ اولویت اول با خانواده‌های بدون فرزند است، اولویت دوم برای دختران ازدواج نکرده و سوم برای خانواده‌های دارای فرزند (مثلا خانواده‌ای که یک فرزند دارد و به هر دلیلی دیگر بچهدار نمی‌شوند.)
- در قانون قبلی حمایت‌های قانون از فرزند خوانده به صورت شفاف و با راه‌کارهای مشخص وجود نداشت، در حالی که در قانون جدید فرزندخواندگی حق بیمه، مالکیت اموال و گرفتن مستمری سرپرست در صورت فوت یا از کارافتادگی، برای فرزند خوانده وجود دارد؛ همچنین رسیدن اموال به فرزند خوانده امری بدیهی نیست و بستگی به نظر قاضی خواهد داشت.
- پیش از این متقاضیان اول باید به دادگاه مراجعه می‌کردند و سپس یه بهزیستی معرفی می‌شدند که این فرآیند زمان‌بر بود امّا در قانون جدید باید ابتدا به بهزیستی رفته و پس از احراز صلاحیت به دادگاه ارجاع داده شوند، که این روند زمان کمتری صرف می‌کند.
- در قدیم برای والدینی که خارج از ایران زندگی می‌کردند، امکان فرزندخواندگی وجود نداشت امّا اکنون ایرانیان مقیم خارج می‌توانند به کنسولگری‌های ایران در خارج از کشور مراجعه کرده و تقاضا بدهند.
- در گذشته اگر کودکی توسط خانواده‌ای پیدا و نگهداری می‌شد، موانع قانونی وجود داشت امّا اکنون در صورت داشتن صلاحیت خانواده برای سرپرستی و اثبات موضوع، بدون جدا شدن کودک از خانواده، روند قبول سرپرستی و حضانت، انجام می‌شود.
- طبق قانون قدیم کودکان تا ۱۲ سالگی به سرپرستی داده می‌شدند امّا در قانون جدید این سن به ۱۶ سال تغییر پیدا کرده است.
- پیش از این اگر زن شاغلی کودک زیر سه سال را به فرزند خواندگی می‌گرفت، قانون برای او مرخصی برای دوره مراقبت، پیش‌بینی نکرده بود امّا اکنون سه ماه مرخصی با حقوق پیش‌بینی شده است.
- قبلا پیش از اعطای سرپرستی، مشاوره سازمان‌یافته و زیادی برای خانواده وجود نداشت امّا در قانون جدید جلسات مشاوره دینی منظم با همکاری بهزیستی و کارشناسان حوزه علمیه، پیش از اعطای سرپرستی انجام خواهد شد.
- در بخش‌های قبلی اشاره کردیم که در قانون قدیم تنها سه گروه از کودکان به فرزند خواندگی داده می‌شدند، بچه‌هایی که والدین و جدهای آنها نامعلوم بودند، یا والدین و جدهای آنها فوت شده بودند، یا به سازمان‌ها سپرده شده و تا سه سال والدین و جد آنها مراجعه نکرده بود؛ امّا در قانون جدید دو گروه دیگر وجود دارند: بچه‌هایی که طبق حکم قانون به موسسات سپرده شده و تا دوسال از والدین آنها خبری نشود و کودکانی که در همین شرایط باشند و والدین آنها یا وصی آنها صلاحیت نگهداری نداشته باشد.
فرزند خواندگی برای خانم‌های مجرّد
پیش از این اشاره شد که طبق قانون جدید فرزند خواندگی، علاوه بر خانواده‌های بدون فرزند، خانواده‌های دارای فرزند و دختران مجردی که ازدواج نکرده‌اند هم می‌توانند سرپرستی کودکان را بپذیرند؛ البته طبق قانون شرایط این خانمها مشخصا بررسی خواهد شد و باید صلاحیت آنها توسط بهزیستی و دادگاه مشخص شود، مثلا نداشتن انحراف اخلاقی، اعتیاد و… و همچنین داشتن شرایط مالی مناسب، بررسی می‌شود.
مدارک و مراحل فرزند خواندگی
طبق قانون جدید ابتدا باید به بهزیستی مراجعه شود و مدارکی که باید برای گرفتن سرپرستی ارائه شود، عبارتند از تصویر یا کپی مدارک زیر:
تمام صفحات شناسنامه ایرانی و کارت ملی متقاضیان، کارت پایان خدمت یا معافیت برای آقایان، سند ازدواج برای زوج‌ها، سند مالکیت یا اجاره‌نامه محل سکونت، گواهی مربوط به اشتغال مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه تجاری و…، مدرک بیمه پایه اجتماعی، گواهی متخصص زنان و پزشکی قانونی در خصوص بچهدار نشدن (برای خانواده‌هایی که می‌خواهند از اولویت اول برخوردار شوند)
مرحله بعد مصاحبه و بازدید مددکار از خانواده و محل زندگی است و پس از یافتن کودک با شرایط مناسب، متقاضیان به روانشناسی که مورد اعتماد بهزیستی باشد، مراجعه می‌کنند و گواهی دریافت می‌کنند که در این مرحله گواهی عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه نیز گرفته می‌شود.
مرحله بعد ملاقات متقاضیان با کودک است برای بررسی پذیرفتن و تعامل بین طرفین که اگر انجام نشود، تا سه کودک به آنها معرفی می‌شود. پس از آنکه هماهنگی بین کودک و خانواده انجام شد، دوره سرپرستی موقت ۶ ماهه توسط دادگاه تایید می‌شود و پس از گذشت این دوره و تایید کارشناسان مربوطه، این دوره به دائمی تغییر می‌کند که حکم آن توسط دادگاه صادر می‌شود.
