نفقه یکی از کلمات بیشتر شنیده شده در زندگی روزمره در حوزه حقوقی است. اگر اطلاعات مختصری هم داشته باشید احتمالا می گویید نفقه یعنی حق و حقوق زن. مرد باید نفقه دهد. اما اگر از یکی از دوستان و آشنایان بپرسید دقیقا چیست و شامل چه مواردی می شود احتمالا تعداد خیلی کمی می توانند پاسخ درست و دقیقی بدهند.
نفقه در فرهنگ لغت هزینه، خرج، روزی و مایحتاج معاش معنی شده است. معنی اصطلاحی آن هم کاملا شبیه به معنی لغوی است و شامل چیزهایی است که برای گذران زندگی ضروری است.
خوب است بدانید در قانون مدنی اینطور آمده است: نفقه عبارت است از مسکن، البسه، غذا و اثاث البیت که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت به داشتن خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان اعضا.
چیزی که در این ماده قانونی آمده محدود نیست و هرچه بر حسب عرف مورد احتیاج زن باشد، جز نفقه است و مرد باید آن را برای زن فراهم کند. فقهای بزرگ نیز عرف را مرجع و ملاک می دانند.
انواع نفقه
در حقوق مدنی ایران، نفقه در مورد همسر، اقارب و خویشان است که دارای سه مبدا شرعی آیات، روایات و اجماع است.
قانون مدنی کشور ما ریاست خانواده را از حقوق شوهر دانسته و در ادامه واگذاری این حق، تکلیفی مهم برای او تعیین کرده است. شوهر موظف به پرداخت نفقه به همسر دائم خود است. اما در ازدواج موقت، دادن آن بر عهده شوهر نیست. به دلیل وجود همین تکلیف قانونی است که زن می تواند از شوهر درخواست کند و در صورت عدم پرداخت، از طریق مدنی و کیفری او را تحت تعقیب قرار دهد.
نکته بسیار قابل اهمیت دیگر این است که در تعیین مقدار نفقه، وضعیت و نیاز زن ملاک ارزیابی است نه اوضاع مالی مرد. پس اگر زن از خانواده ثروتمندی باشد شوهر به ناچار باید شرایط زندگی او را مطابق شان خانوادگی او فراهم کند.
ضمانت اجرای نفقه
برای الزام شوهر به پرداخت نفقه، ۲ ضمانت اجرای مدنی و کیفری وجود دارد.
ضمانت اجرای مدنی
در قانون مدنی ایران به زن این حق داده شده تا اگر شوهر نفقه نمی دهد به دادگاه صالح که در دعوای نفقه، دادگاه خانواده محل اقامت شوهر است، مراجعه کند. دادگاه میزان آن را تعیین و مرد را به پرداخت آن محکوم می کند. در صورت عدم اجرای حکم از طرف مرد، دادگاه در مرحله بعد از اموال شوهر توقیف و پرداخت می کند و اگر امکان دسترسی به شوهر نباشد یا شوهر اموالی نداشته باشد به زن مجوز طلاق داده می شود.
ضمانت اجرای کیفری
قانون مجازات اسلامی مقرر کرده اگر مردی با داشتن استطاعت مالی کافی، نفقه زن خود را در صورت تمکین یا سایر اشخاص واجب النفقه ندهد، دادگاه او را به ۳ ماه و یک روز تا ۵ ماه حبس محکوم کند.
یادآوری: این ماده، فقط برای نفقه زمان حال است. مسئله مهم دیگر این است که تمکین زن به معنی انجام کامل وظایف زوجیت (وظایف زناشویی و خانوادگی) است. زنی که بدون مانع مشروع از وظایف همسری خودداری کند در اصطلاح «نشوز» کرده و نشوز زن، حق او را برای دریافت نفقه از بین می برد.
تمکین زن از شوهر تنها شرطی است که قانون برای تعلق نفقه به زوجه در عقد دائم در نظر گرفته است. تمکین نکردن زن، اجازه پرداخت نکردن را به مرد می دهد.
دانستنی مهم: اگر در عقد موقت، نفقه به زن پرداخت شود، زن موظف به تمکین وانجام وظایف زناشویی است.
نفقه زنان شاغل
نفقه به زنان شاغلی که در منزل همسر خود زندگی می کنند تعلق می گیرد. در واقع همیشه پرداخت وظیفه شوهر است. زن شاغل اگر بیرون یا داخل خانه کار کند و درآمد داشته باشد، تمام پول به دست آمده به خودش تعلق دارد و وظیفه ندارد حتی یک ریال از آن را برای خانه و زندگی خرج کند.
شرایط دریافت نفقه در زمان ترک خانه
شوهر وظیفه دارد در حد توانش خانه ای متناسب با شأن زن برای او فراهم کند. اگر حضور زن در خانه شوهرش، احتمال آسیب روحی یا بدنی (آزار و اذیت) داشته باشد ترک خانه به معنی ناشزه بودن زن نیست و نفقه زن تا برطرف شدن مسئله همچنان بر عهده شوهر است.
حکم نفقه بعد از طلاق
اگر طلاق از نوع طلاق رجعی باشد، یعنی طرفین در مدت مشخصی بعد از طلاق، حق رجوع و برهم زدن طلاق را داشته باشند، در طول دوران عده که بین ۲ تا ۳ ماه است، مرد باید آن را به زن پرداخت کند. اما در دیگر انواع طلاق که از نوع بائن و غیرقابل بازگشت است، مرد موظف به پرداخت پس از طلاق نیست.
نفقه زن باردار در طلاق بائن و فسخ نکاح
در صورتی که طلاق بائن باشد یعنی مرد نتواند در مدت عده از طلاق پشیمان شود یا عقد ازدواج به خاطر عیبی در مرد یا زن فسخ شود، شوهر الزامی به پرداخت در زمان عده ندارد. اما اگر زن باردار باشد تا زمان زایمان حق گرفتن دارد.
نفقه زن در ایام عده وفات شوهر
در قانون مدنی، زن در ایام عده وفات، مستحق دریافت نفقه نیست حتی اگر حامله باشد. با فوت شوهر، رابطه زوجیت منحل شده و اموال شوهر پس از فوت به ورثه تعلق می گیرد.
مزایا نفقه زوجه
در قانون زوجه امتیازاتی دارد که سایر افراد مانند فرزندان این مزایا را ندارد.
زوجه می تواند نفقه سال های گذشته خود را مطالبه کند.
طلب زن بابت نفقه، طلب ممتاز است به این معنا که در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر، نفقه زن باید قبل از پرداخت هر بدهی دیگری پرداخت شود.
پرداخت نفقه به زوجه مشروط به فقر و نداری زن نیست. اگر زنی شاغل و قادر به تامین نیازهای مالی خود باشد، باز هم مرد ملزم به پرداخت آن است.
پرداخت نفقه ارتباطی به تمکن مالی مرد ندارد. مردی که ندار و بیکار و بی پول است همچنان وظیفه دارد به همسرش را پرداخت نماید.
