امروزه بر خلاف گذشته تطبیق جنسیت توسط افرادی که به لحاظ پزشکی دچار اختلالاتی هستند ، رواج بیشتری یافته است . کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در طول سال های اخیر عمل های جراحی متعددی بر روی افراد ترا جنسیتی یا ترنس سکشوال انجام می شود تا بتوانند به هویت دلخواه خود دست پیدا کنند .
آنچه که برای این دسته از افراد مهم است ، این است که روند قانونی و روند پزشکی عمل تطبیق جنسیت به چه صورت است و اگر قصد داشته باشند که اقدام به عمل تطبیق جنسیت و تطبیق جنسیت خود با تمایلات خود نمایند ، چه اموری را به لحاظ قانونی و پزشکی باید انجام بدهند ؟
برای پاسخ دادن به سوال فوق ، در ادامه این مقاله به بررسی این مطالب می پردازیم که روند قانونی و پزشکی تطبیق جنسیت به طور کلی چیست و شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تطبیق جنسیت افراد ترنس شامل چه مواردی است . سپس روند قانونی دریافت مجوز تطبیق جنسیت افراد ترنس سکشوال از دادگاه را توضیح داده و در ادامه مجوز شرعی تطبیق جنسیت را بررسی خواهیم نمود.
ترنس سکشوال چیست؟
تطبیق و بازتایید جنسیت(به انگلیسی: Sex reassignment therapy) جنبه پزشکی گذار جنسیت است. ایجاد تغییراتی در ویژگی‌های جسمی و بیولوژیکی فرد برای نزدیک شدن به هویت جنسیتی دلخواه که می تواند شامل جایگزینی هورمون جنسی برای اصلاح صفات ثانویه جنسی، جراحی تطبیق و بازتایید جنسیت برای تغییر خصوصیات جنسی و سایر روش‌های تغییر شکل ظاهری، از جمله حذف دائمی موهای بدن برای زنان ترنس باشد. در موارد آشفتگی جنسیتی شدید که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، تطبیق و بازتایید جنسیت بهترین پاسخ خواهد بود.
گاهی برخی افراد تصور می کنند که افراد ترنس یا تراجنسیتی دچار انحراف اخلاقی هستند ؛ در حالی که این موضوع اصلا صحیح نیست و چه بسا افرادی که سال های سال تمایلات روانی خود را از دید نزدیک ترین افراد از جمله خانواده و دوستان خود پنهان کرده باشند .
طبق آنچه گفته شد ، نظر به مشکلات عدیده ای که برای افراد ترنس یا ترنس سکشوال به ویژه از لحاظ روانی ایجاد می شود ، فقها تطبیق جنسیت توسط این افراد را تحت شرایطی مجاز می دانند و به لحاظ رویه عملی نیز ، بر اساس قانون حمایت خانواده ، این دسته از افراد پس از گذراندن مراحل پزشکی خاصی می توانند اقدام به عمل تطبیق جنسیت نمایند و از آن جهت که این عمل تطبیق جنسیت به لحاظ حقوقی و قانونی آثار ویژه ای دارد ، می بایست مجوز تطبیق جنسیت توسط دادگاه صالح صادر شود تا بتوان برای تغییر هویت فرد از جمله نام وی نیز اقدامات لازم را انجام داد.
روند قانونی دریافت مجوز تطبیق جنسیت
- تطبیق جنسیت یک عمل پزشکی است که آثار حقوقی خاصی را ایجاد می کند ؛ چرا که تبدیل شدن مرد به زن یا بالعکس ، در احوال شخصیه آن فرد همچون نام کوچک ، میزان ارث ، میزان دیه و مسائلی از این قبیل تغییر به وجود می آورد . به لحاظ قانونی ، انجام دادن عمل تطبیق جنسیت در ایران امکان پذیر می باشد و هر فردی که دچار اختلال ترنس باشد می تواند مجوز تطبیق جنسیت خود را با داشتن شرایطی ، از دادگاه تقاضا کند .
- به استناد بند 18 ماده 4 قانون حمایت خانواده ، درخواست مجوز برای عمل تطبیق جنسیت افراد ترنس سکشوال یک موضوع کاملا پذیرفته شده است که در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد . در ارتباط با روند قانونی دریافت مجوز تطبیق جنسیت باید گفت :
- ابتدا شخص متقاضی می بایست به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نماید و به طرفیت دادگاه خانواده ، دادخواست صدور مجوز تغییر نام و تطبیق جنسیت نماید .
- در این مرحله ، قاضی دادگاه برای اطلاع از جنبه های تخصصی موضوع ، پرونده فرد ترنس سکشوال را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد تا پزشکی قانونی ، متقاضی را ابتدائا به یک روانپزشک ارجاع دهد تا زیر نظر وی مراحل درمانی و تشخیصی لازم را طی کند .
- پس از اینکه پزشکی قانونی در خصوص اختلال ترا جنسیتی فرد ، به تشخیص رسید ، می بایست نظریه خود را به پزشکی قانونی ارائه نماید و لزوم یا عدم لزوم انجام عمل تطبیق جنسیت را خطاب به پزشکی قانونی ارائه نماید .
- در این مرحله پزشکی قانونی نیز نظریه خود را به انضمام نظریه روانپزشک صلاحیتدار به قاضی دادگاه ارائه می دهد و نظر خود مبنی بر لزوم یا عدم لزوم تطبیق جنسیت به لحاظ پزشکی و تخصصی را به قاضی ارائه می نماید و قاضی با عنایت به آن ، حکم قانونی لازم مبنی بر تطبیق جنسیت را صادر می نماید که با استناد به آن تغییر نام کوچک امکان پذیر خواهد شد .
- لازم به ذکر است که برخی افراد سابقا دوره های روان درمانی و تشخیصی را نزد یک روان پزشک طی کرده اند . در این صورت ، می توانند با استناد به نظریه روان پزشک خود مبنی بر اختلال تراجنسیتی دادخواستی تنظیم و نظریه پزشک را ضمیمه دادخواست خود نمایند .
- در این صورت دیگر نیازی به گذراندن دوره درمانی نزد روان پزشک نیست و قاضی دادگاه خانواده پرونده فرد را به پزشکی قانونی ارجاع می دهد و پس از اینکه پزشکی قانونی پرونده متقاضی تطبیق جنسیت را تایید نمود ، آن را به قاضی دادگاه ارجاع می دهد تا حکم یا مجوز تطبیق جنسیت و تغییر نام فرد را صادر نماید.
مراحل پزشکی تطبیق جنسیت
درابتدا فردی که احساس آشفتگی جنسیتی دارد لازم است که به روانشناس مراجعه کرده تا بطور دقیق هویت جنسی او بررسی شود. گاهی تمایلاتی به صورت گذرا در فرد شکل می‌گیرد که نباید با آشفتگی جنسی مستقر اشتباه شود. معمولا روند مشاوره، روندی زمان بر است اما به دلیل اینکه تطبیق جنسیت امری پر هزینه از جهت مالی و روانی و غیر قابل برگشت است حتما توصیه میشود که در اینگونه موارد صبور بود.
پس از مراحل روان درمانی بسته به نظر پزشکان روند درمانی به دو صورت ممکن است انتخاب گردد. یا صرفا به هورمون درمانی و دارو درمانی بسنده میشود و یا فرد نیاز به انجام عمل جراحی پزشکی داشته تا به هویت جنسیتی مطلوب خود نزدیک تر گردد. البته معمولا جراحی های پزشکی همراه با هورمون درمانی خواهند بود تا ظاهر مردانه یا زنانه بیشتری را در فرد شکل دهند. مثلا هورمون مردانه باعث تغییر صدای فرد شده و بدنش را عضلانی تر کرده و بیشتر به ظاهری مردانه نزدیک خواهد شد.
جراحی های پزشکی نیز انواع و اقسام خود را دارند اما در نگاهی کلی تلاش میشود که در این جراحی ها اندام جنسی قبلی و اندام های مرتبط با آن برداشته شده و اندام های جنسیتی جدید با استفاده از بدن فرد و احیانا پروتزهای خارجی ایجاد شود. مثلا در تبدیل زن به مرد، سینه ها برداشته شده، رحم و تخمدان ها به همراه واژن برداشته شده و با استفاده از کلیتوریس اقدام به ایجاد آلت مردانه و با استفاده از پروتز اقدام به ایجاد بیضه ها می‌کنند. در تبدیل مرد به زن نیز باید با استفاده از پروتز اقدام به ایجاد پستان ها کرده، و با استفاده از روده ها و آلت تناسلی مردانه، اقدام به ایجاد واژن و کلیتوریس کرد.
تمام این عمل ها فواید و عوارض خاص خود را دارا هستند ولی باید بدانید که اگر مایل به تطبیق جنسیت خود هستید باید توقع خود را از این عمل ها پایین بیاورید. در هردو حالت این جراحی ها نباید توقع اینکه بتوانید باردار شده یا شریک زندگیتان را باردار کنید داشته باشید.
مجوز شرعی تطبیق جنسیت
می دانیم که رفتارهای مکلفین از نظر شرع مقدس اسلام دارای یکی از احکام پنج گانه است و این امر برای افراد بسیار مهم است که بدانند از منظر شرع حکم تطبیق جنسیت چیست. گرچه در فقه در جاهای مختلفی سخن از احکام فرد خنثی (یعنی فردی که جنسیتش چندان مشخص نیست) به میان آمده است اما موضوع تطبیق جنسیت امری جدید بوده و سابقه چندانی ندارد. بنابراین فقیهان در مورد این امر اظهار نظر کرده و حکم آن را بیان کرده اند زیرا تطبیق جنسیت آثار فقهی و شرعی بسیاری دارد مانند ارث، قبول شهادت فرد،احکام عبادی شخصی و بسیاری امور دیگر که این فرصت گنجایش بیان همه آنها را ندارد.
باید توجه داشت که تمامی فقها حکم شرعی تطبیق جنسیت را برای افراد سالم حرام می‌دانند و به هیچ عنوان جوازی برای این عده صادر نمی‌شود. بحث بر سر افرادی است که دچار آشفتگی جنسی بوده یا در اصطلاح فقهی خنثی هستند. در این مورد باید دانست اغلب فقها مانند امام خمینی ره،آیت الله خامنه ای، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله جوادی آملی، آیت الله نوری همدانی، آیت الله سیستانی حکم به جواز این عمل داده اند مشروط بر اینکه زمینه آن در خلقت فرد وجود داشته باشد و این اعمال مستلزم انجام فعل حرامی نباشد. بر اساس همین فتاواست که قانونگذار ایران نیز عمل تطبیق جنسیت را به رسمیت شناخته و اجازه آن را داده است.
تبعات حقوقی تطبیق جنسیت بر ازدواج و مهریه
دانستیم که تطبیق یا تطبیق جنسیت با مجوز قانونی در کشور ما امکان پذیر است. حال میخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که اگر فردی این عمل را انجام داد چه اتفاقی برای ازدواج او و مسائل پیرامون ازدواج او رخ خواهد داد. هنگامی که یکی از زوجین اقدام به تطبیق جنسیت می‌کند از چند حال خارج نیست.
۱. تطبیق جنسیت یکی از زوجین قبل از رابطه جنسی: اگر در زمان نامزدی و یا حتی پس از ازدواج و قبل از برقراری رابطه جنسی یکی از زوجین اقدام به تطبیق جنسیت کند از آنجا که ازدواج مرد با مرد و زن با زن حرام است بنابراین ازدواج باطل شده و چون رابطه جنسی نیز برقرار نشده دیگر دلیلی برای پرداخت مهریه وجود ندارد. بنابراین اگر مهریه پرداخت شده باشد باید عودت داده شده و اگر طرف مقابل به واسطه این تغییر دچار خسارت شده باشد میتواند آن را مطالبه کند.
۲. تطبیق جنسیت یکی از زوجین با وجود رابطه جنسی: اگر یکی از زوجین با وجود رابطه جنسی اقدام به تطبیق جنسیت خود کند، ازدواجش باطل خواهد شد زیرا ازدواج مرد با مرد و زن با زن حرام است. اما با توجه به وجود رابطه جنسی مهریه باید پرداخت شود. یعنی اگر مردی به زن تطبیق جنسیت داده باید مهریه را بپردازد و نیز اگر زنی به مرد تبدیل شده است کماکان مستحق مهریه خواهد بود.
۳. حالت سومی نیز میتوان تصور کرد که در آن زن و مرد با هم اقدام به تطبیق جنسیت می‌کنند. در این فرض فقها حکم به انحلال ازدواج نمی‌دهند اما از باب احتیاط معتقدند که اگر زوجین بخواهند با یکدیگر ادامه زندگی دهند بهتر است مجدد عقد نکاح بین آنها خوانده شود و اگر تمایل به ادامه زندگی با هم ندارند حتما طلاق بین ایشان اجرا گردد تا برای ازدواج با دیگری هیچ شبهه ای درمیان نباشد.
حضانت، نفقه و ولایت اطفال بعد از تطبیق جنسیت
میدانیم که ولایت بر طفل حق و تکلیف پدر است و نفقه اولاد نیز بر پدر واجب است. همچنین حضانت طفل تا ۷ سالگی با مادر بوده و پس از آن تا سن بلوغ با پدر است. حال میخواهیم ببینیم اگر یکی از والدین عمل تطبیق جنسیت را انجام دهد چه تغییری در وضعیت حضانت و باقی امور رخ می‌دهد.
۱. تبدیل زن به مرد: هنگامی که زن به مرد تبدیل میشود، حق ولایت و حضانت برای او تغییری نخواهد کرد. توضیح آنکه عنوان مادر بودن در نگاه عرف تغییر نمی‌کند همانگونه که از دید شرعی نیز مادر کسی است که فرزند از تخمک او بدنیا آمده و پدر نیز کسی است که فرزند از نطفه او بدنیا آمده باشد. بنابراین عنوان مادر و پدر حتی با تطبیق جنسیت تغییر نخواهد کرد. با این توضیح باید گفت اگر حق حضانت با مادر باشد و او تطبیق جنسیت دهد این حق از او سلب نخواهد شد. و اگر حق حضانت با پدر باشد مانند جایی که فرزند دختر یا پسری ۸ ساله است این تطبیق جنسیت سبب نمی‌شود حق حضانت به زنی که به مرد تبدیل شده تعلق بگیرد. این امر در مورد ولایت نیز صادق است. یعنی اگر زن تبدیل به مرد شود ولایت برای پدر است و بعد از او نیز با جد‌پدری خواهد بود. بنابراین به طور کلی تبدیل شدن زن به مرد در حق حضانت و ولایت او تاثیری نخواهد داشت. در مورد نفقه نیز با این توضیحات چون نفقه بر عهده پدر است، زنی که به مرد تبدیل شده تکلیفی در قبال پرداخت نفقه فرزندان نخواهد داشت.
۲. تبدیل مرد به زن هنگامی که مرد به زن تبدیل شود: در مورد ولایت و حضانت دو نظر وجود دارد. برخی معتقدند که با این تغییر ولایت مرد ساقط میشود اما در مقابل عده ای هم معتقدند که عنوان پدر و اینکه فرزند از نطفه او متولد شده کماکان پابرجاست. پس حق ولایت و حضانت مرد دست خوش تغییر نخواهد شد. در مورد نفقه نیز با این توضیح باید گفت چون عنوان پدر کماکان بر جایش باقی است، نفقه فرزندان حتی پس از تبدیل به زن شدن بر عهده او خواهد بود.
البته شاید در هر دو مورد بالا بتوان گفت که با توجه به اینکه هدف از ولایت و حضانت طفل توسط پدر و مادر در سنین خاص، رشد و تربیت مناسب کودک بوده است و با تطبیق جنسیت والدین این امر ممکن نخواهد بود، دادگاه میتواند با رعایت مصلحت کودک اقدام به نصب قیم یا سرپرست برای وی نماید.
تبعات حقوقی تطبیق جنسیت بر نفقه زوجه
با توجه به اینکه پس از تطبیق جنسیت ازدواج باطل میگردد، دیگر عقد ازدواجی نیست تا تکلیف به پرداخت نفقه مطرح باشد. یعنی با پایان رابطه ازدواج به واسطه تطبیق جنسیت دیگر مرد تکلیفی به پرداخت نفقه نخواهد داشت، چه زن به مرد تبدیل شده باشد و چه مرد به زن تبدیل شده باشد.
تبعات حقوقی تطبیق جنسیت در ارث
میخواهیم ببینیم که در صورت تطبیق جنسیت چه تغییری در سهم الارث فرد رخ خواهدداد . بنابراین حالاتی را که میتوان تصور کرد را با هم بررسی می‌کنیم.
حالت اول: والدین تطبیق جنسیت داده اند و فرزند فوت شده است. در این حالت ملاک زمان انعقاد نطفه است. یعنی عنوان مادر یا پدر در زمان بسته شدن نطفه مد نظر است و هرگونه تغییری در جنسیت ایشان در سهم الارثشان تغییری نخواهد داد. مثلا در جایی که پدر جنسیتش را به زن تغییر داده باشد و متوفی تنها وارثانش پدر و مادرش باشند،مادر یک سوم و پدر دو سوم ارث خواهد برد و تطبیق جنسیت پدر تغییری در سهم الارثش ایجاد نخواهد کرد و همان دو سوم را میبرد.
حالت دوم: فرد تطبیق جنسیت داده است و یکی از والدین یا کسی که فرد تطبیق جنسیت داده ورثه او حساب میشود ( البته غیر از حالت اول) فوت کنند. در این حالت آنچه ملاک است جنسیت فرد در هنگام فوت مورث است. یعنی اگر فرزند دختر بوده و به پسر تطبیق جنسیت داده و سپس پدرش فوت کرده باشد،وی سهم پسر را میبرد یعنی دو برابر دختران و بالعکس. در مورد برادر و خواهر نیز همین گونه است.
باید توجه داشت که تطبیق جنسیت در زمان فوت مورث ملاک است و تطبیق جنسیت پس از فوت مورث و قبل از تقسیم ترکه هیچ اثری نخواهد داشت.
سخن پایانی
تطبیق جنسیت یا تطبیق جنسیت امری است که در کشور ما نیاز به مجوز قانونی دارد و این اجازه پس از تایید پزشک توسط دادگاه خانواده داده میشود. باید دانست که طی این مسیر به دلیل تخصصی بودن و زمان بر بودن نیازمند همراهی خانواده و مشاوره پزشکان و وکلا خواهد بود.
دریافت وکیل
مرکز حقوقی راهکار با همکاری برترین وکلای متخصص و مجرب، مشاوره و وکالت در امور حقوقی و کیفری رو به عهده میگیره. برا دریافت و رزرو وقت مشاوره با شماره تلفن های 09128719258 و 09150806049 با ما در ارتباط باشید. مارا در شبکه های اجتماعی با ایدی rahkarlaw دنبال کنید.
راهکار وکیل همراه شما
