بر اساس قانون جدید حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست مصوب ۱۳۹۲ امکان بر عهده گرفتن سرپرستی کودکان بی سرپرست یا بد سرپرست وجود دارد. این جدیدترین قانون بعد از قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب سال ۱۳۵۳ می باشد. در این نوشتار در رابطه با این موضوع اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار خواهیم داد.
متقاضیان سرپرستی کودک
با توجه به این که اعطای سرپرستی کودکان بی سرپرست و یا بد سرپرست به اشخاض فاقد صلاحیت می تواند تاثیر بدتری در سرنوشت این کودکان داشته باشد، نمی‌توان سرپرستی کودکان بی سرپرست یا بد سرپرست را به هر شخصی واگذار نمود. لذا قانون گذار محدودیت‌هایی را در این خصوص در نظر گرفته است. مطابق با ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست صرفاً اشخاص زیر می‌توانند متقاضی بر عهده گرفتن سرپرستی کودکان بی سرپرست یا بد سرپرست باشند:
۱- زن و شوهری که ۵ سال از تاریخ ازدواج آن‌ها گذشته و صاحب فرزندی نشده باشند. همچنین لازم است یکی از این زن و شوهر بیش از سی سال سن داشته باشند. شایان ذکر است، در صورتی که به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه‌دارشدن زوجین وجود نداشته باشد، لازم نیست مدت ۵ سال از ازدواج درخواست‌کنندگان بگذرد. اما شرط داشتن سن بیش از سی‌سال برای حداقل یکی از زوجین، می‌بایست رعایت شود. لازم به ذکر است امکان اهدای جنین به زوجین نابارور نیز وجود دارد.
۲- زوجین دارای فرزند در صورتی که حداقل یکی از آنان بیش از سی‌سال سن داشته باشد؛
۳- دختران و زنان بدون شوهر با داشتن حداقل سی سال سن. در این خصوص می‌بایست این نکته را مد نظر قرار دهید که دختران و زنان بدون شوهر فقط حق سرپرستی دختران را دارند.
اولویت در پذیرش درخواست سرپرستی
اولویت نخست با زن و شوهر بدون فرزند، سپس با زنان و دختران بدون شوهر و نهایتاً با زن و شوهر دارای فرزند می‌باشد. در شرایط مساوی هر یک از موارد فوق اگر متقاضی سرپرستی وجود نداشته باشد یا متقاضی باشد اما شرایط مناسب را نداشته باشد سرپرستی به اولویت بعدی واگذار می‌شود.
شایان ذکر است، متقاضیان کمتر از پنجاه سال نسبت به درخواست‌کنندگانی که پنجاه سال و بیشتر دارند در شرایط مساوی، دارای اولویت هستند.
شرایط کودک تحت سرپرستی
برای آن که کودک یا نوجوانی تحت سرپرستی قرار گیرد می‌بایست دارای شرایط زیر باشد:
۱- کودکان و نوجوانان نابالغ و نیز افراد بالغ زیر شانزده سال که عدم رشد یا نیاز آن‌ها به سرپرستی احراز شود؛
۲- عدم امکان شناخت پدر و مادر و جد پدری کودک یا نوجوان؛
۳- پدر و مادر و جد پدری طفل و یا وصی منصوب از سوی پدر یا جد پدری در قید حیات نباشند؛
۴- در صورتی که پدر یا مادر یا جد پدری افراد تحت سرپرستی سازمان بهزیستی پس از گذشت مدت دو سال از تاریخ سپردن آنان به بهزیستی مراجعه ننمایند؛
۵- اگر پدر یا مادر یا جد پدری افراد تحت سرپرستی سازمان بهزیستی را بشناسیم اما تا مدت ۲ سال از سپرده شدن طفل به بهزیستی، به این سازمان مراجعه نکنند؛
۶- در صورتی که عدم صلاحیت سرپرستی هیچ یک از پدر و مادر یا جد پدری طفل اثبات شود. در چنین مواردی حتی اگر پدر یا مادر یا جد پدری کودک را بشناسیم اما آن‌ها به دلایلی مانند فساد اخلاقی و بی‌بندوباری صلاحیت سرپرستی کودک را نداشته باشد و به تشخیص دادگاه مشکل با ضم (قرار دادن) امین یا ناظر حل نشود، سرپرستی طفل واگذار می‌شود.
درخواست سرپرستی
اگر شخصی بخواهد سرپرستی کودکی یا نوجوانی را بر عهده بگیرد باید مراحل زیر را طی کند:
۱- ارائه تقاضانامه سرپرستی به سازمان بهزیستی؛
۲- سازمان بهزیستی حداکثر بعد از مدت دو ماه با اعلام نظر کارشناسی تقاضانامه را به دادگاه خانواده تقدیم می‌نماید؛
۳- دادگاه خانواده با احراز شرایط قانونی و با لحاظ نظریه سازمان بهزیستی ابتدا به صورت موقت اقدام به صدور قرار سرپرستی آزمایشی شش ماهه می‌نماید. لازم به ذکر است، در صورت زوال یا عدم تحقق هر یک از شرایط مقرر در قانون، دادگاه می‌تواند در دوره سرپرستی آزمایشی، حکم سرپرستی آزمایشی را فسخ کند؛
۴- پس از انقضای مدت شش ماه مذکور و احراز صلاحیت متقاضی توسط دادگاه خانواده، این دادگاه با مشورت سازمان بهزیستی حکم سرپرستی را صادر می‌نماید.
۵- صدور حکم نهایی سرپرستی توسط دادگاه منوط به انتقال بخشی از اموال یا حقوق متقاضی سرپرستی به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی می‌باشد. تشخیص نوع و میزان این مال یا حقوق با دادگاه خانواده می‌باشد.
چنانچه تحت سرپرستی قرار گرفتن طفل ضرورت داشته باشد اما امکان انتقال بخشی از اموال یا حقوق متقاضی سرپرستی به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی وجود نداشته باشد و یا به مصلحت نباشد، به دستور دادگاه متقاضی متعهد می‌شود که بخشی از اموال یا حقوق خود را در آینده به مالکیت طفل در آورد. در این شرایط پس از قبول متقاضی و انجام دستور، دادگاه خانواده حکم سرپرستی را صادر می‌نماید.
روابط سرپرست و کودک تحت سرپرستی
۱- متقاضی سرپرستی باید متعهد شود که تمامی هزینه‌های مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل کودک تحت سرپرستی را تأمین کند. لازم به ذکر است، حتی در صورت فوت سرپرست تا تعیین سرپرست جدید نیز تأمین هزینه‌های مذکور بر عهده سرپرست فوت شده می‌باشد. به این منظور سرپرست موظف است خود را بیمه عمر نماید؛
۲- کودک تحت سرپرستی از سرپرست خود ارث نمی‌برد. همچنین سرپرست نیز از کودک تحت سرپرستی ارث نمی‌برد؛
۳- اگر کودک تحت سرپرستی دارای مستمری باشد، پس از این که وی تحت سرپرستی قرار گرفت، مستمری وی قطع نمی‌شود. همچنین در صورتی که پس از صدور حکم سرپرستی، پدر و مادر واقعی کودک تحت سرپرستی فوت نمایند، مستمری به کودک مذکور تعلق می‌گیرد؛
۴- در صورت فوت سرپرست، کودک تحت سرپرستی تا تعیین سرپرست جدید، از مستمری سرپرست بهره می‌برد؛
۵- چنانچه سرپرستی کودکی به زن و شوهری تعلق بگیرد، اما یکی از آنان فوت نماید یا زن و شوهر طلاق بگیرند، این امکان وجود دارد تا سرپرستی کودک به شخصی که زنده است یا یکی از آن‌ها واگذار شود. در چنین شرایطی امکان اعطای سرپرستی به شخص دیگری غیر از زن و شوهر قبلی ممکن است. لازم به ذکر است اگر شخص تحت سرپرستی بالغ باشد، دادگاه با رعایت نظر او سرپرست جدید را تعیین می‌کند.
۶- سوابق هویتی واقعی طفل توسط ثبت‌احوال در پرونده او نگهداری می‌شود و رابطه ارث بری او با پدر و مادر واقعی‌اش و خویشاوندانش برقرار است.
۷-طفل پس از ۱۸ سالگی می‌تواند از اداره ثبت احوال بخواهد تا نام سرپرست وی را از شناسنامه‌اش حذف نمایند. در صورتی که نام والدین او مشخص نباشد می‌تواند نام‌خانوادگی مورد نظر خود را درخواست کند.
لغو حکم سرپرستی
دادستان و سازمان بهزیستی در صورت ضرورت فسخ حکم سرپرستی، مراتب را به دادگاه خانواده محل اقامت درخواست کننده اعلام می‌نماید تا حکم سرپرستی فسخ شود. از جمله مواردی که موجب فسخ حکم سرپرستی توسط دادگاه می‌شود عبارت‌اند از:
الف- سرپرست فاقد اوصاف مقرر قانونی شود؛
ب- سو رفتار طفل که برای سرپرست غیر قابل تحمل باشد؛
ج- خروج از سرپرستی با توافق طفل تحت سرپرستی با سرپرست پس از رشد طفل؛
د- خروج از سرپرستی با توافق طفل تحت سرپرستی با سرپرست در صورت پیدا شدن پدر یا مادر یا جد پدری طفل.
ازدواج سرپرست
اگر سرپرست بخواهد ازدواج کند باید مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه خانواده‌ی محل اقامت خود اعلام کند. همچنین در صورت تحقق ازدواج، سازمان بهزیستی مکلف است ازدواج وی را جهت تصمیم‌گیری برای ادامه یافتن سرپرستی به صورت مشترک و یا فسخ آن به دادگاه گزارش دهد.
لازم به ذکر است، ازدواج میان فرزند خوانده و سرپرست ممکن است. اما باید این موضوع را به دادگاه خانواده اطلاع داد. دادگاه خانواده با مشورت سازمان بهزیستی و با در نظر گرفتن مصلحت فرزند خوانده در این خصوص تصمیم‌گیری می‌نماید. چنانچه دادگاه با این ازدواج مخالفت نماید، دفاتر ثبت ازدواج و طلاق، از ثبت آن امتناع می‌ورزند.
دریافت مشاوره حقوقی
گروه وکلای راهکار با مدیرت وکیل فرشته محمد حسینی و سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری این موسسه می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.
