اشخاص ، معمولاً برای استفاده از منافع مال دیگران ، قراردادهایی را تحت عنوان قرارداد اجاره میان خود و صاحب مال امضا میکنند و با پرداخت اجاره بها ، در مدت معلوم و مشخص از منافع «مورد اجاره» بهره میبرند. بعد از خاتمه قرارداد نیز یا آن را تمدید میکنند و یا مورد اجاره را به صاحبش برمیگردانند.
اما گاهی قراردادی میان صاحب مال و استفاده کننده از آن منعقد نمیشود. در این موارد به جای اجاره بها ، لازم است مبلغی تحت عنوان «اجرت‌المثل» از سوی استفاده کننده بابت مدت بهره برداری از منافع ، به صاحب مال پرداخت شود .
ماده ۳۳۶ قانون مدنی مقرر می دارد:
«هر گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است».
از جمله حقوق مطرح میان زوجین ، «اجرت المثل ایام زوجیت» است . البته این حقی است که متعلق به زنان است و قابل استیفا و بازستاندن خواهد بود. مستند دریافت این حق و شرایط دریافت آن ، ماده 336 قانون مدنی ، ماده 29 قانون حمایت خانواده و قانون مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام به تاریخ 28 / 8 / 1371 میباشد.
اجرت‌المثل ایام زوجیت
برابر قانون و منبعث از احکام شرعی ، برای زن و مرد در زندگی مشترک ، وظایف و تکالیفی تعیین شده است . تخلف از وظایف زوجین در قبال یکدیگر بدون عقوبت نخواهد بود.
یکی از حقوق مصرح زنان در زندگی مشترک که در قانون به آن اشاره شده است ، حق دریافت «اجرت‌المثل ایام زوجیت» زن از شوهر است. بدین معنا که برای کارهایی که زن در خانه انجام میدهد هیچ وظایف قانونی تعیین نشده است. بنابراین حق او است که در مورد برخی امور داخل منزل ، مانند آشپزی ، نظافت ، شیر دادن به فرزند و …. از همسر خود «اجرت‌المثل ایام زوجیت» مطالبه نماید.
ممکن است زوجین قبل از ازدواج در مورد «محاسبه اجرت‌المثل ایام زوجیت» به توافق برسند و حتی مبلغ آن را در شروط ضمن عقد بگنجانند.
اگر محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت از قبل انجام نگرفته باشد و به صراحت در شروط ضمن عقد مشخص نشده باشد ، در هنگام بروز اختلافات زوجین و مطالبه آن توسط زوجه ، برای محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت ، انجام این کار توسط قاضی دادگاه به کارشناس احاله خواهد شد.
مطالبه اجرت المثل
مطالبه اجرت المثل ایام زناشویی با تقدیم دادخواست از جانب زوجه به دادگاه خانواده بعمل می آید. همچنین زمانی که پرونده ها به خواسته طلاق از طرف مرد در دادگاه مطرح باشد؛ دادگاه ضمن رأی خود باید تکلیف اجرت المثل را تعیین نماید.
رابطه اجرت‌المثل با وظایف زن
زن در زندگی به جز تمکین از همسر خود ، وظایف دیگری ندارد. بنابراین برای همه کارهایی که در خانه انجام میدهد هیچ تکلیف قانونی و حتی شرعی برای آن وجود ندارد. از این رو کارهای خانه نه تنها وظیفه او نیست بلکه برای آن باید از حقوقی برخوردار باشد که به آن «اجرت‌المثل» گفته میشود.
اجرت‌المثل به عنوان یکی از حقوق زنان در مواردی عامل مراجعه زوجه به دادگاه و درخواست مطالبه آن به صورت قانونی باشد.
تنها وظیفه زن در خانواده ، تمکین از شوهر می باشد. تمکین به دو دسته عام و خاص تقسیم می شود.
تمکین از منظر قانون ، هماهنگ بودن زن با مرد و اطاعت از وی شامل : حسن معاشرت ، قبول محل سکونت ، عدم خروج از منزل بدون هماهنگی با شوهر و نظایر آن است. بنابراین تمکین را نمیتوان مشمول انجام کارهای داخل خانه دانست.
علاوه بر موارد بالا که تمکین عام نام دارد ، زوجه باید در خصوص رابطه زناشویی با زوج هماهنگی و از وی تبعیت پذیری داشته باشد. به این مورد اخیر نیز تمکین خاص گفته میشود.در شرایط خاص ، زن میتواند از شوهر تمکین نکند که البته باید بتواند این موارد را در صورت لزوم در دادگاه اثبات نماید.
تمکین زوجه یکی از معیارهای پرداخت نفقه از جانب مرد است. یعنی اگر زوجه از شوهر خود تبعیت پذیری نداشته باشد و به اصطلاح از او تمکین نکند ، نفقه به او تعلق نمیگیرد.
البته در مواردی مانند «استفاده از حق حبس» زن میتواند از شوهر خود تمکین نکند. ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی در این مورد مقرر می دارد : «زن میتواند تا مهر(مهریه) به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند. مشروط براینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود».
تفاوت اجرت‌المثل با نفقه
نفقه همان هزینه های جاری زندگی است که شامل همه نیازهای متعارف زن متناسب با شان و جایگاه اجتماعی او می شود. برابر ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ، نفقه شامل همه «نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن ، البسه ، غذا ، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض» می باشد.
به استناد ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی ، شوهر در صورت تمکین زن ، مکلف به پرداخت نفقه می باشد. اما در مورد اجرت‌المثل ایام زوجیت باید حتما کاری توسط زن انجام شود و آن کار به دستور شوهر و بدون قصد تبرع انجام شده باشد. در ادامه در این مورد بیشتر توضیح خواهیم داد.
شرایط تعلق اجرت المثل ایام زوجیت
در بند الف تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق که در تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۷۱ توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید ، مقرر شد چنانچه شرایطی محقق شود ، زن مستحق دریافت اجرت‌المثل باشد.
مستند به این قانون ، تعلق اجرت المثل به زن مستلزم وجود شرایط زیر خواهد بود :
الف) اجرت المثل در ضمن عقد ، شرط نشده باشد.
ب) کارهای داخل منزل از طرف زوجه به قصد تبرع(مجانی) نباشد.
پ) کارهایی که زن انجام میدهد ، شرعاً و قانوناً به عهده زن نباشد.
ت) کارهایی که زوجه انجام میدهد بدستور زوج باشد(حداقل آنکه شوهر با آن مخالفتی نداشته است).
ث) درخواست طلاق از طرف زوج باشد.
ج) طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء رفتار زن نباشد.
آیا اجرت المثل پس از فوت همسر تعلق میگیرد؟
اجرت المثل از حقوق قطعی زن است. بنابراین حتی بعد از فوت زوج ، علاوه بر مهریه ، میتوان اجرت المثل ایام زوجیت را مطالبه نمود. در این مورد تفاوتی بین ازدواج دائم و موقت وجود ندارد. و مطالبه اجرت المثل شامل هر دو نوع ازدواج میشود.
نحوه اقامه دعوی اجرت المثل
اقامه دعوی اجرت المثل ایام زناشویی به میزان سه تا سه و نیم درصد ابطال تمبر است که بعنوان هزینه دادرسی میباشد و اگر تا 20 میلیون تومان باشد توسط شورای حل اختلاف و در صورت مازاد بر 20 میلیون تومان توسط دادگاههای عمومی (حقوقی) اقامه میشود.
ارکان دعوای اجرت المثل ایام زوجیت
معمولاً موضوع محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت در هنگام بروز اختلاف و نیز درخواست طلاق مطرح میشود. زیرا در حالت عادی زندگی کمتر پیش می آید که زن از شوهر خود درخواست اجرت المثل کند. بنابراین در دعوای اجرت المثل و مطالبه آن باید دو رکن اساسی زیر اتفاق بیافتد تا اجرت المثل قابل محاسبه و پرداخت به زوج باشد.
الف) دعوای طلاق در دادگاه طرح شود،
ب) درخواست طلاق از طرف زوج باشد.
مراحل قانونی دریافت اجرت المثل
۱الف) بعد از طرح دعوی و درخواست طلاق از طرف مرد ، دادگاه وارد فرایند دادرسی و انجام تحقیقات لازم از طرفین ، صدور قرار تحقیق محلی ، معاینه محل ، احضار و استماع شهادت شهود میشود.
ب) بعد از کشف حقیقت و احراز اینکه زن صلاحیت دریافت اجرت المثل را دارد ، دادگاه قرار ارجاع امر به کارشناس را صادر خواهد نمود.
در این مرحله کارشناس با تحقیق پیرامون وضعیت زندگی زوجین ، تعداد فرزندان ، شان و موقیت اجتماعی زن ، میزان کار انجام شده توسط زن و… نظر خود را در مورد میزان اجرت المثل به دادگاه ارائه خواهد نمود. در این مرحله ، نظریه کارشناس مبنای تصمیم قاضی جهت صدور رای خواهد بود.
پ) با دریافت نظریه کارشناسی ، و عدم اعتراض طرفین به رای کارشناسی ، قاضی بر مبنای نظر کارشناس اقدام به صدور رای خواهد نمود. اما در صورت اعتراض به رای کارشناس ، قاضی قرار ارجاع امر به هیات کارشناسی را جهت بررسی مجدد صادرخواهد نمود.
ت) با صدور رای پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت ، مادامی که تمامی حق و حقوق زن از طرف شوهر پرداخت نشود ، دادگاه اقدام به صدور رای طلاق نخواهد نمود.
محاسبه اجرت المثل و عوامل موثر در آن
در جریان محاسبه کارشناسی میزان اجرت المثل ، برخی عوامل از طرف کارشناس مورد توجه قرار میگیرد. در ادامه برخی از این موارد که نقش تعیین کننده در میزان اجرت المثل دارد مورد اشاره قرار میگیرد.
الف) عوامل اجتماعی ، مانند تعداد فرزندان ، تعداد سالهای زندگی مشترک ، شان و جایگاه خانوادگی ، نوع اقدامات انجام شده و …
ب) عوامل فردی ، مانند تحصیلات ، شغل ،
آیا اجرت المثل زنان یکسان است؟
در پاسخ به اسن سوال باید گفت خیر. زیرا در محاسبه اجرت المثل شرایطی مورد توجه قرار میگیرد که این شرایط در هر زندگی مشترک متفاوت از زندگی سایر زنان است. همانطور که پیش از این بیان شد مواردی نظیر : تحصیلات زوجه، وضعیت اشتغال، تعداد فرزندان، محل زندگی، امکانات زندگی مشترک، داشتن پیشخدمت و شان خانوادگی و …. عواملی هستند که کارشناس آنها را مد نظر قرار میدهد.
نحوه برخورد دادگاهها با اجرت المثل ایام زوجیت
معمولاً دادگاه خانواده به درخواست اجرت المثل زوجه پاسخ مثبت می دهند. اما این و در نهایت رای به نفع او صادر می کنند. ولی اختلاف هم بین بعضی شعب دادگاها وجود داشته و دارد. بعضی شعب مخالف معتقدند که در عرف جامعه ایرانی زنان به رایگان در منزل کار می کنند. بنابراین کارهای انجام شده توسط زن ظهور در مجانی بودن دارد. مگر اینکه زوجه طلاق آنرا ثابت کند. از طرفی بعضی دادگاه ها معتقدند که اثبات امر عدمی یعنی ثابت کردن عدم قصد تبرع دشوار است و همین قدر که زن بگوید که مجانی کار نمیکردم کافی است.
حکم جلب در اجرت المثل ایام زوجیت
با صدور رای قطعی مبنی بر محکومیت پرداخت اجرت المثل و صدور اجراییه ، ظرف یک ماه از آن تاریخ زوج باید اقدام به پرداخت مبلغ تعیین شده بنماید. یا اینکه دادخواست اعسار از پرداخت اجرت المثل را تقدیم دادگاه نماید. در اغیر این صورت، به تقاضای زوجه، دادگاه حکم جلب شوهر را صادر خواهد نمود.
ادعای اعسار و تقسیط اجرت المثل
پس از محاسبه اجرت المثل ایام زوجیت و صدور حکم پرداخت آن ، چنانچه شوهر مالی برای توقیف یا پرداخت اجرت المثل نداشته باشد ، می تواند با تقدیم دادخواست تقسیط اجرت المثل ایام زوجیت از دادگاه تقاضای قسط بندی مبلغ محکومیت اجرت المثل را بنماید. در صورت وجود شرایط اعسار ، دادگاه حکم بر تقسیط صادر می کند.
دریافت وکیل
گروه وکلای راهکار با مدیرت وکیل فرشته محمد حسینی و سابقه درخشان و پرونده های موفق طی سال های اخیر آماده بررسی پرونده های قضایی و مشاوره های تخصصی در حوزه های مختلف حقوقی می باشد. با اعتماد به وکلای پایه یک دادگستری این موسسه می توانید از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان خاطر داشته باشید.
