ازدواج در حقوق ایران، علاوه بر ایجاد پیوند عاطفی و خانوادگی، یک قرارداد حقوقی نیز محسوب می‌شود. بنابراین، هر یک از طرفین می‌توانند هنگام ازدواج برخی صفات مشخص را شرط کنند؛ مانند سلامت جسمانی، بکارت، شغل، وضعیت اقتصادی، تحصیلات یا حتی ویژگی‌های اخلاقی.
هرگاه بعداً معلوم شود که این صفت وجود نداشته یا برخلاف واقع بیان شده است، موضوع «تخلّف از شرط صفت» مطرح می‌شود که می‌تواند حق فسخ نکاح را برای طرف مقابل ایجاد کند.
در این مقاله، با استناد به قوانین ایران و با راهنمایی متخصصان مرکز حقوقی راهکار به مدیریت وکیل پایه یک دادگستری، خانم فرشته محمد حسینی، به صورت کامل این موضوع را بررسی می‌کنیم.
مبنای قانونی تخلف از شرط صفت در ازدواج
بر اساس ماده 1128 قانون مدنی:
«هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود آن صفت موجود نیست، برای طرفی که شرط به نفع او شده، حق فسخ خواهد بود، خواه صفت مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبایناً بر آن واقع شده باشد.»
بنابراین قانونگذار به صراحت اعلام کرده است که:
اگر صفتی به طور صریح در عقد قید شود (مثلاً در سند نکاح)، یا
اگر صفت به صورت ضمنی از وضعیت عقد فهمیده شود (مثل انتظار متعارف از صداقت در بیان وضعیت)،
و بعداً خلاف آن ثابت شود، حق فسخ برای طرف مقابل ایجاد می‌شود.
شرایط تحقق تخلف از شرط صفت
برای اینکه حق فسخ ایجاد شود، وجود چند شرط ضروری است:
۱. صفت باید مهم و مؤثر باشد
یعنی ویژگی مورد نظر باید در تصمیم شخص برای ازدواج تأثیر اساسی داشته باشد.
مثلاً:
سلامت جسمی و روانی
بکارت (طبق ماده 647 قانون مجازات اسلامی در صورت تدلیس قابل پیگیری است)
شغل و وضعیت مالی
عدم سوءپیشینه مؤثر
اعتیاد یا عدم اعتیاد
۲. نبود صفت باید بعد از عقد کشف شود
اگر فرد قبل از عقد می‌دانسته که صفت وجود ندارد، بعداً حق فسخی نخواهد داشت.
۳. صفت واقعاً وجود نداشته باشد
گاهی صرف ادعا کافی نیست و لازم است توسط دادگاه اثبات شود.
۴. طرف مقابل باید فوراً پس از آگاهی اقدام کند
طبق قواعد فسخ، حق فسخ فوری است و اگر شخص پس از کشف موضوع مدت طولانی سکوت کند، حق او از بین می‌رود.
نمونه‌های رایج از تخلف از شرط صفت در ایران
در مشاوره‌های تخصصی مرکز حقوقی راهکار معمولاً با این موارد مواجه می‌شویم:
۱. تدلیس در بکارت
اگر زن بدون داشتن بکارت، خود را باکره معرفی کند و این موضوع برای مرد اهمیت اساسی داشته باشد، طبق قانون مدنی و امکان مطالبه خسارات، مرد حق فسخ خواهد داشت.
۲. پنهان کردن اعتیاد
اگر یکی از زوجین اعتیاد را پنهان کند یا خلاف واقع اعلام کند، تخلف از شرط صفت و حتی تدلیس محسوب می‌شود.
۳. دروغ درباره شغل یا وضعیت مالی
اگر مرد خود را دارای شغل ثابت یا درآمد مشخص معرفی کند اما برخلاف واقع باشد، زن حق فسخ دارد.
۴. کتمان بیماری مهم
مانند بیماری‌های روحی شدید، صرع، ناتوانی جنسی یا بیماری‌های خطرناک که در تصمیم طرف مقابل اثر مستقیم دارد.
تفاوت تخلف از شرط صفت و تدلیس در ازدواج
این دو مفهوم نزدیک به هم‌اند اما یکسان نیستند:
تخلف از شرط صفت تدلیس
صرفاً نبودِ صفت کافی است حتماً باید فریب و قصد گمراه کردن وجود داشته باشد
حق فسخ ایجاد می‌کند علاوه بر حق فسخ، حق مطالبه خسارت هم وجود دارد
نیاز به اثبات قصد فریب ندارد نیازمند اثبات سوءنیت است
در بسیاری از پرونده‌ها، هر دو عنوان با هم مطرح می‌شوند.
نحوه اثبات تخلف از شرط صفت
طبق تجربه‌ی وکلای مرکز حقوقی راهکار، اثبات این موضوع بسته به نوع صفت متفاوت است:
گواهی پزشکی قانونی (برای بکارت، بیماری‌ها، اعتیاد)
استعلامات رسمی (وضعیت اشتغال، سوءپیشینه)
اظهار گواه‌ها و مستندات دیگر
پرونده‌های درمانی یا سابقه کیفری
برای موفقیت در طرح دعوا، جمع‌آوری اسناد دقیق بسیار مهم است.
مرجع رسیدگی به دعوای تخلف از شرط صفت
دادگاه خانواده
به همراه دادخواست فسخ نکاح
معمولاً نیاز به ارائه مدارک هویتی، سند ازدواج و دلایل تخلف وجود دارد.
وکیل متخصص در این زمینه می‌تواند روند پرونده را بسیار کوتاه‌تر و دقیق‌تر پیش ببرد.
مشاوره تخصصی با مرکز حقوقی راهکار
اگر با موضوعاتی مانند:
کشف دروغ همسر پس از ازدواج
پنهان کردن بیماری
ادعای خلاف واقع درباره شغل، تحصیلات یا اخلاق
تدلیس و فریب در ازدواج
درخواست فسخ نکاح یا مطالبه خسارت
روبه‌رو هستید، می‌توانید از خدمات مرکز حقوقی راهکار با مدیریت وکیل پایه یک دادگستری، سرکار خانم فرشته محمد حسینی استفاده کنید.
این مرکز با تجربه‌ی فراوان در پرونده‌های خانواده، به شما کمک می‌کند بهترین تصمیم حقوقی را متناسب با شرایطتان بگیرید.
جمع‌بندی
تخلّف از شرط صفت در ازدواج در قانون ایران یکی از مهم‌ترین دلایل حق فسخ نکاح محسوب می‌شود. هرگاه یکی از زوجین برخلاف حقیقت، صفت مهمی را بیان یا پنهان کرده باشد، قانون از فرد فریب‌خورده حمایت می‌کند.
اما طرح صحیح دعوا و اثبات موضوع، نیازمند تخصص حقوقی است؛ به همین دلیل توصیه می‌شود پیش از هر اقدام، از مشاوره حرفه‌ای در مراکز معتبر مانند مرکز حقوقی راهکار بهره‌مند شوید.